Αυτισμός

Τι είναι αυτισμός;

Ο αυτισμός είναι μια σοβαρή, νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που οφείλεται σε δυσλειτουργία του εγκεφάλου, η οποία εμποδίζει το άτομο να κατανοήσει σωστά αυτά που βλέπει, ακούει και αισθάνεται. Σαν αποτέλεσμα, το άτομο έχει προβλήματα στην επικοινωνία, στην κοινωνική επαφή, στις διαπροσωπικές σχέσεις και στη συμπεριφορά.

Εμφανίζεται κατά τη βρεφική ή την παιδική ηλικία, και διαρκεί ολόκληρη τη ζωή. Ο βαθμός σοβαρότητας των συμπτωμάτων του αυτισμού είναι διαφορετικός από περίπτωση σε περίπτωση.

Ο αυτισμός περιγράφτηκε για πρώτη φορά από τον Αμερικανό ψυχίατρο Kanner, το 1943, ο οποίος ανέφερε περιπτώσεις παιδιών κλεισμένων στον εαυτό τους και χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας.

Ανάλογα με την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο, τη σοβαρότητα, τη συνύπαρξη άλλων ιατρικών καταστάσεων, την ιδιοσυγκρασία του ατόμου και παράγοντες του περιβάλλοντος ποικίλλουν και τα συμπτώματα.

Η βαρύτητα των χαρακτηριστικών του αυτισμού διαφέρει από άτομο σε άτομο, αλλά συνήθως περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

Δυσκολίες στον τρόπο επικοινωνίας και στη γλώσσα

Η γλώσσα εξελίσσεται πολύ αργά και κάποιες φορές δεν αναπτύσσεται καθόλου, χωρίς να παρουσιάζεται κάποια προσπάθεια επικοινωνίας μέσα από εναλλακτικούς τρόπους, όπως χειρονομίες ή μίμηση.

Εάν υπάρχει ανάπτυξη λόγου, η γλωσσική έκφραση παίρνει συνήθως παράδοξες μορφές ή γίνεται ασυνήθιστη χρήση λέξεων, χωρίς καμία σύνδεση με την κανονική τους σημασία. Το αυτιστικό άτομο έχει ένα μονότονο τρόπο ομιλίας. Μπορεί να επαναλαμβάνει τις ίδιες λέξεις ή φράσεις ξανά και ξανά. Τα προβλήματα στη διεξαγωγή μιας συζήτησης ή ενός διαλόγου είναι έντονα και πολύ εμφανή. Ανταποκρίνεται σε μια ερώτηση με το να την επαναλαμβάνει, αντί να την απαντήσει. Συχνά αναφέρεται στον εαυτό του στο δεύτερο ή τρίτο πρόσωπο. Δεν κατανοεί απλές ερωτήσεις ή οδηγίες και έχει μεγάλη δυσκολία να επικοινωνήσει τις ανάγκες ή τις επιθυμίες του. Ό,τι του λέγεται το παίρνει πολύ κυριολεκτικά, χωρίς να αντιλαμβάνεται τις αποχρώσεις του χιούμορ, την ειρωνεία και τον σαρκασμό. Μπορεί να ερμηνεύσει τη λέξη ως λέξη, αλλά αδυνατεί να καλύψει τη σιωπηρή έννοια.

Κοινωνικές δυσκολίες

Η βασική κοινωνική αλληλεπίδραση είναι κάτι δύσκολο για τα άτομο που περικλείεται στο φάσμα του αυτισμού. Φαίνεται να προτιμά να “ζει στο δικό του κόσμο”, σε απόσταση και αποκομμένο από τους άλλους.

Το άτομο με αυτισμό παρουσιάζει κοινωνική έκπτωση και συχνά δεν αντιλαμβάνεται από μόνο του πράγματα, που πολλοί άνθρωποι παίρνουν σαν δεδομένα.

Η ασυνήθιστη κοινωνική ανάπτυξη εκδηλώνεται νωρίς στην παιδική ηλικία. Το αυτιστικό βρέφος δείχνει λιγότερη προσοχή στα κοινωνικά ερεθίσματα, χαμογελά και κοιτάζει τους άλλους λιγότερο συχνά, ανταποκρίνεται λιγότερο στο όνομά του. Το αυτιστικό νήπιο διαφέρει εμφανέστερα στα κοινωνικά πρότυπα, έχει λιγότερη βλεμματική επαφή, προτιμά να μην το αγγίζει κανείς, να μην το κρατάνε, να μην το αγκαλιάζουν. Δεν επικοινωνεί λεκτικά. Είναι πιο πιθανό να επικοινωνεί πιάνοντας το χέρι κάποιου άλλου (συνήθως του γονέα) και να το οδηγεί σε αυτό που θέλει. Το αυτιστικό παιδί μοιάζει να αγνοεί άλλα άτομα ή το τι συμβαίνει γύρω του και φαίνεται να μην ακούει, όταν οι άλλοι του μιλούν. Δεν ξέρει, πώς να προσεγγίσει τους άλλους αυθόρμητα, δεν μιμείται και δεν ανταποκρίνεται σε συναισθήματα, ούτε τα κατανοεί. Δεν περιμένει τη σειρά του, όταν παίζει με άλλα παιδιά. Δεν παίζει παιχνίδια με φανταστικό σενάριο, δεν του αρέσουν τα ομαδικά παιχνίδια , δεν χρησιμοποιεί τα παιχνίδια με δημιουργικούς τρόπους.

Το αυτιστικό παιδί δεν προτιμά να είναι μοναχικό. Η δημιουργία, όμως, και η διατήρηση φιλίας συχνά αποδεικνύεται ότι είναι κάτι δύσκολο.

Άλλα χαρακτηριστικά συμπτώματα:

Το αυτιστικό άτομο μπορεί να δώσει την εντύπωση, πως είναι κωφό και πως δεν μπορεί να αντιδράσει σε λέξεις και ήχους. Άλλες στιγμές πάλι, το ίδιο άτομο μπορεί να ενοχληθεί υπερβολικά από έναν καθημερινό θόρυβο, όπως ο θόρυβος μιας ηλεκτρικής σκούπας, το γαύγισμα ενός σκύλου ή το κλάμα ενός μωρού. Αυτές οι αισθητικές στρεβλώσεις, ακόμα και απλά οπτικά ή ακουστικά ερεθίσματα δημιουργούν μεγάλο φόβο και προκαλούν την απομόνωσή του.

Το αυτιστικό άτομο μπορεί να παρουσιάζει μια αναισθησία στον πόνο και μια έλλειψη ανταπόκρισης στο κρύο ή στη ζέστη ή μια υπερβολική αντίδραση σε άλλα αισθητηριακά ερεθίσματα (μυρωδιές, υφές, πράγματα που βλέπει).

Το αυτιστικό άτομο μπορεί να έχει πολύ μειωμένες έως ελάχιστες ικανότητες σε κάποιους τομείς και αυξημένες ικανότητες σε κάποιους συγκεκριμένους τομείς, όπως η ζωγραφική, η μουσική, οι μαθηματικοί υπολογισμοί ή η απομνημόνευση γεγονότων, χωρίς να παίζει ρόλο, το κατά πόσον αυτά είναι σημαντικά ή εντελώς ασήμαντα.

Οι δραστηριότητες και τα ενδιαφέροντά του είναι πολύ περιορισμένα. Από παιδί επιδεικνύει μια ασυνήθιστη σύνδεση/εξάρτηση σε παιχνίδια, ή παράξενα αντικείμενα, όπως κλειδιά, διακόπτες φωτός, λαστιχάκια κλπ.

Μπορεί να έχει ένα συγκεκριμένο ενδιαφέρον σε κάποια δραστηριότητα, που συχνά σχετίζεται με αριθμούς, ή σύμβολα, στην οποία να έχει γίνει "ειδικό", όπως οι διαδρομές τρένων, λεωφορείων, οι χάρτες, η γεωγραφία, το δελτίο καιρού, οι μάρκες αυτοκίνητων, οι αθλητικές ειδήσεις κλπ).

Συχνά μπορεί να παρουσιάζει επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις, όπως χειροκρότημα, παράξενες κινήσεις των χεριών, περιστροφές ή κούνημα κορμού.

Μπορεί να μιλά επίμονα ξανά και ξανά για το ίδιο θέμα. Είναι, επίσης, πιθανό να έχει την ανάγκη να ακολουθεί την ίδια ρουτίνα ή το ίδιο πρόγραμμα κάθε μέρα κατά τις διάφορες δραστηριότητες του.

Tο κάθε αυτιστικό άτομο διαθέτει το δικό του ρεπερτόριο τελετουργιών και είναι αδύνατο να το αποτρέψει κάποιος. Μάλιστα μπορεί να κάνει αυτές τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές χωρίς να διακόψει, για πολλές ώρες. Μπορεί μανιωδώς να βάζει στην σειρά τα πράγματα του, ή να ξοδεύει μεγάλα χρονικά διαστήματα τακτοποιώντας τα με συγκεκριμένους τρόπους, ή βλέποντας κινούμενα αντικείμενα (όπως ένας ανεμιστήρας οροφής), ή εστιάζοντας σε ένα συγκεκριμένο μέρος ενός αντικειμένου (όπως τις ρόδες ενός παιχνιδιού αυτοκινήτου).

Αλλαγές στις συνήθειες, ή στο περιβάλλον του, το αναστατώνουν πάρα πολύ. Μερικές φορές η σύγχυση ή η αναστάτωση μπορεί να προκαλέσουν συμπεριφορές, όπως ξεσπάσματα οργής ή, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, αυτοκαταστροφική, αυτοτραυματική συμπεριφορά, όπως είναι το χτύπημα του κεφαλιού, ή το δάγκωμα των χεριών και των δακτύλων.

Συχνά παρουσιάζει ακατάλληλες συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως γέλιο, κλάμα, ξεφωνητά. Αυτά δεν φαίνεται να πηγάζουν από τις συμπεριφορές και τα ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος. Μάλλον προέρχονται από εσωτερικές αιτίες.

Το αυτιστικό άτομο μπορεί να παρουσιάζει έλλειψη φόβου σε καταστάσεις πραγματικού κινδύνου και έντονη φοβία σε καταστάσεις ή αντικείμενα που δεν είναι επικίνδυνα.

Τα προβλήματα στη διατροφή δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Μπορεί να τρώει μόνο συγκεκριμένα φαγητά, ή να παρουσιάζει τη διαταραχή Πίκα (κατανάλωση μη- βρώσιμων αντικειμένων, όπως χώμα, χαρτί, φύλλα, σαπούνια, κιμωλίες, κόπρανα κλπ).

Πώς βοηθούνται τα άτομα με αυτισμό;

Η έγκαιρη διάγνωση οδηγεί στην πρώιμη παρέμβαση, που βοηθά στην καλύτερη εξέλιξη και πρόοδο του παιδιού. Έτσι πολλές ανεπιθύμητες συμπεριφορές εμποδίζονται να εδραιωθούν. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα στους γονείς, αλλά και σε όσους συναναστρέφονται με το παιδί, να συνειδητοποιήσουν από νωρίς το πρόβλημα και να αναζητήσουν προγράμματα θεραπευτικών και εκπαιδευτικών παρεμβάσεων, καθοδήγηση και συμβουλευτική υποστήριξη.

Πόσο νωρίς όμως μπορεί να διαγνωστεί ο αυτισμός;

Η εξωτερική εμφάνιση του παιδιού με αυτισμό δε διαφέρει από αυτή του παιδιού χωρίς αυτισμό. Οι γονείς αναφέρουν συνήθως ότι άρχισαν να ανησυχούν γύρω στο δεύτερο και πριν το τρίτο έτος της ηλικίας των παιδιών τους. Σημάδια που τους έκαναν να ανησυχούν μπορεί να είναι η έλλειψη βλεμματικής επαφής, η περίεργη αντίδραση στην αγκαλιά και τα χάδια, η καθυστέρηση της ομιλίας ή η περίεργη ενασχόληση με τα αντικείμενα, και το γεγονός ότι είναι απομονωμένο, δεν παίζει με τους συνομήλικους. Στην ηλικία αυτή, με μικρή πιθανότητα λάθους, μπορεί έγκυρα να διαγνωσθεί ο αυτισμός.

Θεραπεύεται ο αυτισμός;

Καμιά θεραπεία δεν θα ανατρέψει την πορεία του αυτισμού. Όμως, υπάρχουν μέθοδοι, που βοηθούν στη μείωση των συμπτωμάτων και στην καλύτερη προσαρμογή του παιδιού.

Τα αυτιστικά παιδιά με υψηλή νοημοσύνη και προφορικό λόγο μπορούν να επωφεληθούν από μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, για να αντιμετωπίσουν διάφορα προβλήματα, όπως φοβίες, εμμονές ή να προσφέρει στήριξη στην οικογένεια.

Ειδικά δομημένα προγράμματα μπορούν να μάθουν στα παιδιά βασικές δεξιότητες, όπως δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης, κοινωνικές δεξιότητες, πώς να συναναστρέφονται και επικοινωνούν καλύτερα με τους άλλους, πώς να εκφράζουν σωστά τις ανάγκες και επιθυμίες τους, πώς να μάθουν να αναγνωρίζουν και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους.

Επίσης, προγράμματα προεπαγγελματικής κατάρτισης, μπορούν να μάθουν σε αυτά τα παιδιά δεξιότητες εργασίας.

Φαρμακευτική αγωγή, μπορεί να χορηγηθεί για επιθετική αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, για επιληπτικούς σπασμούς και για την υπερκινητικότητα. Δεν πρέπει, όμως, να είναι ποτέ μοναδικό μέσο θεραπευτικής αγωγής, αλλά πάντοτε μέρος ενός περιεκτικού και εξατομικευμένου προγράμματος.

Μέσα από αυτή την εξειδικευμένη βοήθεια από ειδικούς ψυχολόγους και ειδικούς παιδαγωγούς μπορούν τα αυτιστικά παιδιά να λειτουργούν καλύτερα στο περιβάλλον τους.

Νίκη Λουκά B.A., M.Phil.

Ειδική Παιδαγωγός