Δυσλεξία

Τι είναι δυσλεξία;

Η δυσλεξία είναι μια δυσκολία νευροβιολογικής και νευροαναπτυξιακής φύσης με κληρονομική προδιάθεση. Επηρεάζει τις γνωστικές διεργασίες του εγκεφάλου που αφορούν την κατάκτηση των δεξιοτήτων ανάγνωσης, γραφής, ορθογραφίας και παράλληλα γίνεται αισθητή και σε άλλους τομείς στη ζωή του δυσλεξικού ατόμου.

Πότε εκδηλώνεται;

Εκδηλώνεται τα πρώτα χρόνια φοίτησης στο δημοτικό σχολείο ως μια πολύ χαμηλή επίδοση στους τομείς του γραπτού λόγου (ανάγνωση, γραφή/ορθογραφία,), που δε δικαιολογεί η ηλικία, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες και το νοητικό επίπεδο του παιδιού.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;

Τα συμπτώματα της δυσλεξίας είναι πολλά και δεν εκδηλώνονται όλα στον ίδιο βαθμό και με την ίδια σοβαρότητα σε κάθε περιστατικό. Δεδομένου ότι η δυσλεξία αποτελεί αναπτυξιακή διαταραχή, τα συμπτώματα διαφοροποιούνται ανάλογα με τη φάση χρονολογικής και σχολικής ανάπτυξης του παιδιού.

Τα προβλήματα στην γραφή/ορθογραφία αφορούν παραλείψεις, αντικαταστάσεις, αντιπαραθέσεις, προσθήκες γραμμάτων ή/και συλλαβών, ή/και λέξεων, αλλά και καθρεφτική γραφή. Γραμματικοί κανόνες, που έχουν ήδη διδαχθεί, δύσκολα εφαρμόζονται, κυρίως στην ελεύθερη γραφή. Το δυσλεξικό παιδί, συνήθως, δεν σέβεται τη στίξη, τον τόνο, τα κεφαλαία, τα διαστήματα μεταξύ λέξεων, ούτε τα περιθώρια και τις σειρές στο τετράδιο, ενώ δυσκολεύεται να γράψει σε ευθεία (νοητή) γραμμή σε λευκή σελίδα. Τα γραπτά του είναι συχνά ακαλαίσθητα, γεμάτα μουτζούρες και σβησίματα, ενώ πολλές φορές σκίζει και ξαναγράφει το γραπτό του.

Στην ανάγνωση το δυσλεξικό παιδί πιθανόν να παραλείπει, να προσθέτει, να αντικαθιστά και να αντιστρέφει γράμματα, συλλαβές ή και λέξεις, δίχως να «ακούει» και να διορθώνει τα λάθη του. Η ανάγνωσή του έχει αργό ρυθμό, δεν έχει ροή και νόημα. Διαβάζει διστακτικά, συλλαβιστά, παρατονίζει και δεν σέβεται τη στίξη. Εύκολα χάνει τη σειρά στο κείμενο και δύσκολα επανεστιάζει.

Κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης η προσοχή του δυσλεξικού παιδιού επικεντρώνεται, ως επί το πλείστον, στην αποκωδικοποίηση του κειμένου και όχι στην κατανόηση του περιεχόμενου. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, το παιδί να παρουσιάζει αδυναμία να ανακαλέσει τα όσα διάβασε, είτε αυτό αφορά τις πληροφορίες, είτε το ακριβές λεξιλόγιο. Δύσκολα μπορεί να βγάλει κάποια συμπεράσματα για να απαντήσει ερωτήσεις πάνω στο κείμενο που διάβασε.

Οι δυσκολίες στην κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση της γλώσσας βελτιώνονται και σταδιακά εξομαλύνονται, δεν ξεπερνιόνται όμως ποτέ. Στις μεγαλύτερες ηλικίες, κι ενώ φαίνονται να έχουν “ξεπεραστεί” τα προβλήματα, συνήθως επανεμφανίζονται, όταν ο έφηβος είναι κουρασμένος, όταν έχει άγχος, ή/και όταν μπαίνουν χρονικά όρια.

Εκτός από τους τομείς του γραπτού λόγου, η δυσλεξία μπορεί να επηρεάσει και άλλους τομείς στη ζωή του δυσλεξικού ατόμου.

Παρ’ όλο που αντιλαμβάνεται τις μαθηματικές έννοιες, μπορεί να δυσκολεύεται στη γρήγορη εκτέλεση των πράξεων από μνήμης, να ξεχνά τα κρατούμενα, να δυσκολεύεται να μάθει την προπαίδεια και την ώρα. Μπορεί να δυσκολεύεται στην απομνημόνευση των ημερών και των μηνών, και να μην μπορεί να κατανοήσει και να ακολουθήσει τις οδηγίες των ασκήσεων χωρίς βοήθεια.

Δυσκολεύεται να απομνημονεύσει ποιήματα, να συγκρατήσει ονόματα, ημερομηνίες, τηλέφωνα.  

Η αντιγραφή από τον πίνακα ή από προηγούμενη σελίδα δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Επειδή δύσκολα συγκρατεί τη λέξη στη μνήμη εργασίας, αναγκάζεται να κοιτά και να ξανακοιτά μεμονωμένα γράμματα, με αποτέλεσμα να χάνει συχνά τη σειρά του και να κάνει λάθη.

Το δυσλεξικό παιδί είναι ασυνεπές και απρόβλεπτο στις επιδόσεις του, άλλοτε ανταποκρίνεται σωστά και άλλοτε λάθος στην ίδια εργασία.

Η προσοχή του διασπάται εύκολα, έχει μικρή διάρκεια και είναι μη επιλεκτική, με αποτέλεσμα να μην προσλαμβάνει πάντα όλες τις πληροφορίες και συχνά να μην καταφέρνει να ολοκληρώσει τις εργασίες του.

Συνήθως παρουσιάζει δυσκολία στον προσανατολισμό, δεν εκτιμά σωστά το χώρο και το χρόνο, με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζεται συχνά αδέξιο και «ατσούμπαλο». Δυσκολεύεται στο χειρισμό χρημάτων και αδιαφορεί για βιβλία και ό,τι έχει σχέση με γραπτό λόγο.

Είναι ελάχιστα οργανωτικό και υπερβολικά ακατάστατο στη σχολική και προσωπική του ζωή. Συχνά ξεχνά να κάνει τις εργασίες του, χάνει τα πράγματά του και φέρεται με ασυνέπεια και ανευθυνότητα. Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, απογοητεύεται εύκολα όταν αποτυγχάνει, παραιτείται γρήγορα και δυσκολεύεται να συνεχίσει την προσπάθεια.

Επιπτώσεις και συναισθηματικές επιδράσεις

Οι δυσκολίες στην αναγνωστική ή/και γραπτή διαδικασία πολλές φορές μπορούν να κρυφτούν πίσω από μια προβληματική συμπεριφορά, είτε αυτή αφορά την ανησυχία/κινητικότητα, έλλειψη συμμετοχής και απόσυρσης μέσα στη τάξη. Ο δυσλεξικός μαθητής τείνει να είναι ανήσυχος, δεν μπορεί να παρακολουθήσει τη σειρά των άλλων παιδιών, ίσως να δημιουργεί «κατάσταση» για να αποφύγει να διαβάσει ή να γράψει.

Είναι τόσο συνηθισμένος στο να κάνει λάθος, που συχνά αποφεύγει να πάρει ρίσκα, χάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Συχνά υποτιμά τις δυνατότητές του και τις γνώσεις του και φαίνεται να πιστεύει, ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα καλά, επειδή ακριβώς αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία στη γραφή, την ορθογραφία και την ανάγνωση.

Ένας μαθητής που αδυνατεί να αναπτύξει τις απαιτούμενες για την ηλικία του σχολικές δεξιότητες, μπορεί εύκολα να επηρεαστεί συναισθηματικά. Οι τακτικές αποτυχίες και η χαμηλή επίδοση στο σχολείο έχουν συχνά σαν επακόλουθα την έλλειψη αυτοπεποίθησης και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, που μπορεί να συνδυαστούν με διάσπαση προσοχής, οκνηρία, έλλειψη ωριμότητας και αποστροφή προς το σχολικό περιβάλλον και γενικότερα τη μάθηση.

Διάγνωση και Αντιμετώπιση

Για τη σωστή διάγνωση της δυσλεξίας θεωρείται απαραίτητη η εμπλοκή πολυθεματικής ομάδας, που αποτελείται από Κλινικό Ψυχολόγο, Λογοπαθολόγο και Ειδικό Παιδαγωγό. Ο Κλινικός Ψυχολόγος θα αξιολογήσει τις γνωστικές λειτουργίες του παιδιού, τη συναισθηματική του ανάπτυξη και προσωπικότητα. Ο Λογοπαθολόγος θα αξιολογήσει τον προφορικό του λόγο και τις φωνολογικές του ικανότητες (ακουστική διάκριση, κατάτμηση, συγκερασμός) και ο Ειδικός Παιδαγωγός θα διερευνήσει τις δυσκολίες του παιδιού στον γραπτό λόγο (ανάγνωση, γραφή, κατανόηση/επεξεργασία κειμένου).

Αφού ολοκληρωθεί η αξιολόγηση και γίνει η διάγνωση, καταρτίζεται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης, το οποίο πρέπει να προσαρμόζεται στις ικανότητες και στις ανάγκες του παιδιού.

Η δυσλεξία, εάν εντοπιστεί έγκαιρα μπορεί να βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια, ένα παιδί με δυσλεξία δεν θα γίνει ένας ενήλικας χωρίς δυσλεξία. Μπορεί, όμως, μέσω της θεραπείας να αναπτύξει τους απαραίτητους μηχανισμούς, για επίτευξη καλύτερης μαθησιακής πορείας, με αποτέλεσμα η δυσλεξία να μην του δημιουργεί πρόβλημα στην κοινωνική και την επαγγελματική του ζωή.

Το χρονικό διάστημα αποκατάστασης ποικίλλει, ανάλογα με το εύρος και την ένταση των συμπτωμάτων, την ηλικία του παιδιού (όσο μεγαλύτερο το παιδί, τόσο πιο δύσκολη και χρονοβόρα η αποκατάσταση) και το βαθμό εμπλοκής των γονέων στο πρόγραμμα.

Η δυσλεξία δεν είναι αποτέλεσμα της έλλειψης κινήτρων, αισθητηριακής βλάβης, ανεπάρκειας σε μορφωτικές ή περιβαλλοντικές ευκαιρίες, ή άλλες περιορισμένες συνθήκες, αλλά μπορεί να εμφανιστεί μαζί με αυτές τις συνθήκες. Παρόλο που η δυσλεξία διαρκεί όσο και η ζωή, τα άτομα με δυσλεξία συχνά ανταποκρίνονται με επιτυχία στην έγκαιρη και κατάλληλη παρέμβαση.

Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το παιδί με οποιαδήποτε Μαθησιακή Δυσκολία ΔΕΝ είναι τεμπέλικο. Ωστόσο, έχει ειδικές ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ανάγκες και χρειάζεται την βοήθεια των γονέων, των δασκάλων και των ειδικών επιστημόνων για να βελτιώσει τις δεξιότητές του και στη συνέχεια, τη σχολική του επίδοση.

Νίκη Λουκά B.A., M.Phil.

Ειδική Παιδαγωγός