Το παιδικό σχέδιο ως διαγνωστικό εργαλείο: γιατί το χρησιμοποιούμε;

Η τεχνική σχεδίου αποτελεί προβολική τεχνική έκφρασης, η οποία χρησιμοποιείται ως διαγνωστικό εργαλείο (σε συνδυασμό με άλλα μέσα) για την εκτίμηση και την αξιολόγηση της ψυχικής λειτουργίας του παιδιού και του εφήβου. Το σχέδιο μας βοηθά να διαμορφώσουμε μία εικόνα, αναφορικά με το συναισθηματικό κόσμο του παιδιού, την προσωπικότητά του, το νοητικό του υπόβαθρο σε σχέση με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται, την ωριμότητα, την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας, αλλά και τις δεξιότητες και κλίσεις του.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, συγκεκριμένες συμπεριφορές μπορούν να μας δώσουν πληροφορίες σχετικά με την ύπαρξη κάποιας ψυχοπαθολογικής διαταραχής. Παραδείγματος χάριν, η αδυναμία ενός παιδιού να παράγει ένα σχέδιο που αρμόζει στο αναπτυξιακό του στάδιο, πιθανότατα να σχετίζεται με αναπτυξιακές διαταραχές, είτε είναι πιο ήπιες (οπτικο-κινητικός συντονισμός, λεπτές κινήσεις, κλπ.) είτε συγκαταλέγονται στις διάχυτες, όπως είναι ο αυτισμός, όπου το παιδί αδυνατεί να ζωγραφίσει λόγω της απουσίας συμβολικής αναπαράστασης. Συνδυαστικά, η σχεδίαση με συγκεκριμένο, επαναλαμβανόμενο μοτίβο ή περιεχόμενο (π.χ. λουλούδι, αυτοκίνητο, κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο, κλπ.), καθώς και η φωτογραφική απόδοση αντικειμένων, προσώπων, τοποθεσιών, κ.ο.κ., ενδέχεται να παραπέμψει τον εξεταστή σε σύνδρομο Asperger (υψηλής λειτουργικότητας αυτισμό), όπου το παιδί/έφηβος διαθέτει την ικανότητα αναπαράστασης.

Η επιθετικότητα εκφραζόμενη στο σχέδιο με την έντονη πίεση του μολυβιού, το σκίσιμο, μουτζούρωμα και γενικότερα την καταστροφή της ζωγραφιάς, αλλά και η θεματολογία που το παιδί εκφράζει μέσω του σχεδίου, είναι σχεδόν τυπική στις περιπτώσεις ψυχωτικών παιδιών. Επιπλέον, η έλλειψη οργανωμένης σκέψης και η διαταραχή της ταυτότητάς του είναι εμφανής, όταν ο εξεταστής κάνει ερωτήσεις, τις οποίες το παιδί δεν μπορεί να απαντήσει με σαφή τρόπο, αλλά συγκεχυμένα, χωρίς ιδιαίτερο ειρμό.

Επιθετικότητα, ωστόσο, μπορεί να εκφραστεί και σε παιδιά με υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), τα οποία ενδέχεται, λόγω παρορμητισμού και αδυναμίας να διατηρήσουν την υπομονή τους, να σκίσουν ή να μουτζουρώσουν τη ζωγραφιά τους. Η έλλειψη της ικανότητας διατήρησης της συγκέντρωσής τους γίνεται αντιληπτή μέσω των βιαστικών, έντονων, αδρών γραμμών και σχημάτων, του ατελούς χαρακτήρα της ζωγραφιάς και την μειωμένη τους προσοχή σε λεπτομέρειες.

Από την άλλη, τα παιδιά με ψυχαναγκασμούς, δίνουν μία τελείως διαφορετική εικόνα. Το σχέδιό τους είναι πολύ καθαρό και προσεγμένο και δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην «τελειότητά» του. Καταναλώνουν πολύ χρόνο στο σβήσιμο και τη διόρθωση των «ατελειών», οι γραμμές και τα σχήματά τους είναι κατά το δυνατόν συμμετρικά, ο χρωματισμός είναι ακριβής χωρίς «να ξεφεύγει», και γενικότερα, η ζωγραφιά τους χαρακτηρίζεται από την επικέντρωσή τους στη λεπτομέρεια.

Τέλος, σε ανασφαλή ή καταθλιπτικά παιδιά, παρατηρούμε ότι το σχέδιό τους είναι περιορισμένο και επαναλαμβανόμενο, χωρίς έντονους και ποικίλους χρωματισμούς. Χαρακτηριστική, είναι η έλλειψη ευχαρίστησης και ικανοποίησης από τη διαδικασία της παραγωγής του σχεδίου.

Η επαφή του παιδιού με τα προσφερόμενα από τον εξεταστή υλικά (χαρτί, μολύβι, χρώματα, κλπ.) μπορεί να μας προϊδεάσει για την ύπαρξη συναισθηματικών δυσκολιών, ψυχολογικών ελλειμμάτων, συγκεκριμένων ψυχοπαθολογικών διαταραχών, αλλά και την καλή ή δυσμενή λειτουργικότητά του. Ωστόσο, πάντοτε η διαγνωστική εκτίμηση χρειάζεται να γίνεται με προσοχή, λαμβάνοντας υπ’ όψιν πολλαπλές πτυχές της ζωής και της κατάστασης του παιδιού, προκειμένου να αποφευχθούν τα αυθαίρετα και γενικευμένα συμπεράσματα, τα οποία ενδέχεται να έχουν αρνητικό αντίκτυπο.

Βιβλιογραφία

Malchiodi, C. Α. (2001). Κατανοώντας τη Ζωγραφική των Παιδιών, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Meredieu, F. (1981), Το Παιδικό Σχέδιο, Αθήνα: Υποδομή.

Oster, G. D., & Gould, P. (1987). Using Drawings in Assessment and Therapy: A Guide for Mental Health Professionals, New York, NY: Brunner-Routledge.

Μαρία Σουρίδη, Ψυχολόγος

Αναρτήθηκε από:

Νίκη Λουκά B.A., M.Phil.

Ειδική Παιδαγωγός