Γιατί τα παιδιά λένε ψέματα ;

Τα παιδιά όλων των ηλικιών συχνότερα ή πιο σπάνια λένε ψέματα. Οι λόγοι ποικίλουν και σχετίζονται με διάφορους παράγοντες όπως την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, τη σχέση με τους γονείς, τον φόβο τιμωρίας/ σύγκρουσης ή την αδυναμία ανάληψης ευθύνης. Οι γονείς όμως μέσα από τη σχέση τους με το παιδί τους μπορούν να μετριάζουν ή ακόμα και να ελαχιστοποιήσουν τέτοιες ανεπιθύμητες συμπεριφορές.

ΗΛΙΚΙΑ/ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συχνά λένε ψέματα γιατί δεν μπορούν ακόμα να διαχωρίσουν εύκολα την πραγματικότητα από τη φαντασία. Πολλές φορές τα παιδιά αυτών των ηλικιών λένε ακούσια ψέματα γιατί δεν μπορούν να θυμηθούν με ακρίβεια ένα περιστατικό που τους ζητούμε να περιγράψουν έτσι «γεμίζουν» τα κενά της μνήμης με φανταστικές πληροφορίες οι οποίες συχνά καταλήγουν να γίνονται αντιληπτές από το παιδί όχι ως προσθήκες αλλά ως αλήθειες.

Σε περιπτώσεις που έκαναν κάτι μη αποδεκτό από το κοινωνικό τους σύνολο η ίδια η ενοχή και ο φόβος τιμωρίας οδηγεί τα παιδιά στο να διαστρεβλώσουν συνειδητά ή ασυνείδητα την πραγματικότητα.

Παιδιά Σχολικής Ηλικίας (7-12)

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας, εκτός αν αντιμετωπίζουν σοβαρές αναπτυξιακές δυσκολίες, μπορούν να διαχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία παρόλο που ακόμα η φαντασία τους καλπάζει και ίσως εκούσια να πλέκουν τη φαντασία με πραγματικά περιστατικά σαν ένα είδος παιχνιδιού που παίζουν με τους άλλους γύρω τους.

Σ’ αυτή την ηλικία τα παιδιά αρχίζουν να έχουν ευθύνες ειδικά ως προς τη σχολική τους δραστηριότητα. Συχνά καταφεύγουν σε ψέματα και δικαιολογίες αν δεν έχουν φέρει εις πέρας τις σχολικές τους εργασίες. Ο φόβος να μην είναι αρεστά στους δασκάλους και στους συμμαθητές τους αλλά και ο φόβος να μην ντροπιαστούν μπροστά στους συμμαθητές ή τους γονείς από τον/την εκπαιδευτικό οδηγούν σε ψέματα.

Εφηβεία

Οι έφηβοι καταφεύγουν στα ψέματα σε πολλές περιπτώσεις κυρίως στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν και να διαφυλάξουν την ανεξαρτησία τους. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από προσωπική ζωή οι λεπτομέρειες της οποίας να παραμένουν μυστικές από τους ενήλικες μέχρι οι ίδιοι να αποφασίσουν να τις αποκαλύψουν, συνεπώς συχνά οδηγούνται στο να λένε ψέματα.

Ειδικότερα όταν ένας έφηβος μεγαλώνει με γονείς που είναι ιδιαίτερα υπερπροστατευτικοί, αυστηροί, παρεμβατικοί ή χειριστικοί καταφεύγει στα ψέματα ως τη μόνη λύση για να αποκτήσει ανεξαρτησία και να διαφυλάξει την προσωπική του ζωή. Επιπροσθέτως, όπως και τα νεαρότερα παιδιά, ο έφηβος καταφεύγει στα ψέματα για να αποφύγει πιθανές συγκρούσεις με τους ενήλικες που συμμετέχουν στη ζωή του.

Η έντονη κριτική ως προς τις επιλογές και την απόδοση του εφήβου τόσο στο οικογενειακό όσο και στο κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον μπορούν να οδηγήσουν τον έφηβο στην απόκρυψη της αλήθειας ως μηχανισμό άμυνας για διαφύλαξη της αυτοεκτίμησής του και της εμπιστοσύνης του στον εαυτό, στις ικανότητες και στην κρίση του.

ΓΟΝΕΙΣ, ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΑΛΛΟΙ

Μαθαίνουμε να λέμε ψέματα!

Όπως οι περισσότερες συμπεριφορές έτσι και το να λέμε ψέματα μπορεί να είναι αποτέλεσμα μάθησης. Αν το παιδί, ειδικά σε πολύ μικρή ηλικία, παρακολουθεί τους ενήλικες (ή και τους φίλους) στο περιβάλλον του να καταφεύγουν σε ψέματα είτε για να μην αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους, είτε για να αποφύγουν εντάσεις, θα μάθει να χρησιμοποιεί και το ίδιο αυτό τον μηχανισμό ώστε να μην τιμωρείται, να μην αναλαμβάνει ευθύνη και να μην μπαίνει σε διαδικασίες σύγκρουσης με τα άτομα του περιβάλλοντός του.

Οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή ενός παιδιού λειτουργούν ως πρότυπα για τη συμπεριφορά του συνεπώς όταν αυτά τα πρότυπα καταφεύγουν στα ψέματα, τις διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας και τη μη τήρηση υποσχέσεων (κάτι που γίνεται αντιληπτό από τα παιδιά κάθε ηλικίας ως πολύ σοβαρό ψέμα) στην καθημερινότητά τους καθιστούν τα ψέματα ως φυσιολογικές συμπεριφορές και αποδεκτούς μηχανισμούς διαχείρισης σχέσεων και συγκρούσεων.

Ψέματα και Τιμωρία

Αν τα παιδιά τιμωρούνται βίαια και πολύ αυστηρά για καθετί που κάνουν το οποίο δεν συμβαδίζει με τις επιταγές των γονέων και άλλων ενηλίκων στο περιβάλλον τους θα καταφύγουν στα ψέματα ως μέσο για αυτοπροστασία και σωματική, ψυχολογική, κοινωνική και συναισθηματική «επιβίωση».

Όπως αναφέρεται και πιο πάνω, ένα παιδί το οποίο μεγαλώνει με υπερπροστατευτικούς, αυστηρούς, παρεμβατικούς ή χειριστικούς γονείς συχνά καταφεύγει στα ψέματα ώστε να αποκτήσει ένα ποσοστό ανεξαρτησίας, να προστατεύσει τον εαυτό του από αυστηρές τιμωρίες και να αποφύγει έντονες συγκρούσεις.

Συνεπώς οι πολύ αυστηρές, συνεχείς και ‘άδικες’ τιμωρίες μπορούν να οδηγήσουν σε μη επιθυμητές συμπεριφορές όπως τα ψέματα και η απόκρυψη της αλήθειας.

Σχολείο και Ψέματα

Συχνά τα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε κάποια συγκεκριμένα μαθήματα ή γενικές δυσκολίες μάθησης καταφεύγουν σε ψέματα ώστε να κρύψουν την «αδυναμία» τους. Συνεπώς αν ένα παιδί επανειλημμένα δίνει δικαιολογίες για το ότι δεν φέρνει εις πέρας τις απαιτήσεις του σχολείου είναι απαραίτητο να διερευνήσουμε ως γονείς και εκπαιδευτικοί ίσως και με τη βοήθεια κάποιου ειδικού αν το παιδί δυσκολεύεται όντως σε μεγάλο βαθμό με τα μαθήματά του ώστε να βρούμε τρόπους να βελτιώσουμε τους τρόπους διδασκαλίας και μάθησης για να μην αισθάνεται το παιδί ντροπή και να μην καταφεύγει στα ψέματα και τις δικαιολογίες. Επιπροσθέτως, σχολικές πρακτικές που προκαλούν ντροπή στα παιδιά όταν αποτυγχάνουν στο σχολικό πλαίσιο είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε ψέματα αλλά και σε ποικίλες συμπεριφορές που περιλαμβάνουν παραβατικότητα, έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο και τις σχολικές δραστηριότητες και απομόνωση.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Οι λόγοι που οδηγούν τα παιδιά στο να λένε ψέματα και αναφέρονται αναλυτικά πιο πάνω μπορούν να μας ενημερώσουν για το πώς να προλάβουμε και να αντιμετωπίσουμε αυτή τη συμπεριφορά.

Στις μικρές ηλικίες και όταν τα παιδιά δεν μπορούν να διαχωρίσουν την αλήθεια από το ψέμα/τη φαντασία συνεπώς υπερβάλλουν ή διαστρεβλώνουν τα γεγονότα όταν διηγούνται μια ιστορία ή ένα περιστατικό μπορούμε με ευαισθησία και προσοχή να καθοδηγήσουμε το παιδί προσφέροντας τις σωστές πληροφορίες και βοηθώντας το να διαχωρίσει αυτό που θα μπορούσε να συμβεί/έχει συμβεί από αυτό που είναι μάλλον απίθανο να συμβεί/να έχει συμβεί. Είναι σημαντικό να μην είμαστε επικριτικοί και να μην προκαλούμε ντροπή και ενοχές στο παιδί.

Η βάση για την αποφυγή του ψέματος και της διαστρέβλωσης της αλήθειας σε κάθε άλλη περίπτωση βρίσκεται στην ουσιαστική επικοινωνία με το παιδί. Αν μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης με το παιδί και δεν προβαίνουμε σε ακραίες και υπερβολικά αυστηρές μορφές τιμωρίας τότε το παιδί δεν θα έχει λόγο να διαστρεβλώσει την αλήθεια. Ο φόβος στη σχέση γονέα-παιδιού έχει σχεδόν πάντα δραματικά αποτελέσματα εφόσον το παιδί δεν μπορεί να εκφράσει τις ανησυχίες, τις αδυναμίες, τα λάθη του και τις αποτυχίες του συνεπώς δεν μπορεί και να συμβουλευτεί τον γονιό ή να ζητήσει στήριξη από αυτόν και καταφεύγει από τη μία στα ψέματα και από την άλλη στο να ζητά συμβουλές και βοήθεια από άτομα τα οποία πιθανόν να του δώσουν λάθος απαντήσεις και μη λειτουργικές λύσεις.

Τέλος, αν οι ίδιοι οι γονείς δίνουν το «καλό παράδειγμα» στην καθημερινότητά τους λέγοντας την αλήθεια και αναλαμβάνοντας την ευθύνη των πράξεών τους τα παιδιά θα ακολουθήσουν σε μεγάλο βαθμό αυτή συμπεριφορά αφού, όπως προαναφέρθηκε, οι γονείς λειτουργούν σαν πρότυπα για τα παιδιά τους.

 Χριστιάνα Γρηγορίου - Ψυχολόγος

http://www.mothersaffair.com/index.php/vrefos/item/27-giati-ta-paidia-lene-psemata

Αναρτήθηκε από:

Νίκη Λουκά B.A., M.Phil.

Ειδική Παιδαγωγός