Νοητική Υστέρηση

Νοητική Υστέρηση

H Νοητική Υστέρηση (Ν.Υ.) είναι μια γενικευμένη διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από σημαντικά μειωμένη νοητική λειτουργία και ελλείμματα σε δύο ή περισσότερες προσαρμοστικές συμπεριφορές, με έναρξη πριν την ηλικία των 18 ετών. Iστορικά είχε ορισθεί ότι Νοητική Υστέρηση έχουμε αν το σκορ του Δείκτη Νοημοσύνης (IQ) είναι κάτω από 70. Παλαιότερα ο ορισμός επικεντρωνόταν σχεδόν αποκλειστικά στην γνωστική λειτουργία, αλλά ο ορισμός τώρα περιλαμβάνει και άλλα δύο στοιχεία, ένα σχετικά με την ψυχική λειτουργία και ένα σχετικά με τις λειτουργικές ικανότητες των ατόμων στο περιβάλλον τους.

Το παιδί με Νοητική Υστέρηση χαρακτηρίζεται από νοητική ικανότητα χαμηλότερη από το μέσο όρο των παιδιών της ίδιας χρονολογικής ηλικίας. Παράλληλα, το παιδί αυτό διαθέτει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής, η οποία αντικατοπτρίζεται συνήθως στην ωρίμανση κινητικών και αντιληπτικών ικανοτήτων, δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης, στην μάθηση και στην κοινωνική ένταξη.

Σήμερα οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν ειδικά σχεδιασμένες σταθμισμένες δοκιμασίες-τεστ ικανοτήτων, προκειμένου να προσδιορίσουν το επίπεδο νοητικών ικανοτήτων του παιδιού, μετρώντας το λεγόμενο «Δείχτη Νοημοσύνης» (ΔΝ) ή αλλιώς νοητικό πηλίκο.

Ανάλογα με τη βαρύτητά της, η νοητική υστέρηση ταξινομείται ως εξής:

Οριακή νοητική υστέρηση με ΔΝ μεταξύ 70 έως 80.

Ήπια ή ελαφρά νοητική υστέρηση με ΔΝ από 50-55 έως 70.

Μέτρια νοητική υστέρηση με ΔΝ από 35-40 έως 50-55.

Σοβαρή νοητική υστέρηση με ΔΝ από 20-25 έως 35-40.

Βαριά νοητική υστέρηση με ΔΝ κάτω από 20 ή 25.

Τα αίτια εμφάνισης της Νοητικής Υστέρησης μπορεί να είναι:

A. Προγεννητικά αίτια: 

• Κληρονομικοί παράγοντες 
• Χρωμοσωμικές  ανωμαλίες (σύνδρομο  Down,  σύνδρομο Klinefelter,  σύνδρομο  Turner)
• Ασθένειες της εγκύου (λοιμώξεις, ερυθρά, ιλαρά, κοκ.)
• Ανωμαλίες μεταβολισμού (PKU)
• Ασυμβατότητα του Rh του αίματος της μητέρας με αυτό  του εμβρύου
• Ανοξία
• Τραυματισμοί της εγκύου
• Κακή διατροφή
• Δηλητηριάσεις από μόλυβδο

B. Περιγεννητικά αίτια: 

• Ανοξία
• Τραυματισμοί και αιμορραγία του  εγκεφάλου
• Πρόωρη γέννηση

Γ.  Μεταγεννητικά αίτια: 

• Μολυσματικές ασθένειες, 
• Ατυχήματα, 
• Υψηλός  πυρετός,
• Μεταβολικές  ανωμαλίες, 
• Ψυχοκοινωνικοί  παράγοντες (ιδρυματοποίηση,  στερημένο  εκπαιδευτικό  περιβάλλον,  συναισθηματική αποστέρηση)

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα ατόμων με Νοητική Υστέρηση.

Α) Τα άτομα με οριακή νοημοσύνη ή και με ελαφρά νoητική υστέρηση.

• Πλησιάζουν ως προς το βάρος και την κινητική συνέργεια τα άλλα παιδιά.
• Ορισμένα από αυτά υποφέρουν από εγκεφαλική βλάβη.
• Ενδέχεται να παρουσιάζουν οργανικά προβλήματα, όπως ανωμαλία στην όραση και στην ακοή (μικρή συχνότητα).
• Έχουν περιορισμένη ικανότητα στην αφηρημένη σκέψη και στην ικανότητα να χρησιμοποιούν τις εμπειρίες τους για γενίκευση. Έτσι, μένουν προσκολλημένα στην ίδια σκέψη και αδυνατούν να αναγνωρίσουν επιμέρους κοινά στοιχεία ανάμεσα σε διαφορετικές περιπτώσεις.
• Παρουσιάζουν δυσκολίες στην αντιληπτική τους ικανότητα: στην αναγνώριση της μορφής των αντικειμένων, στον προσανατολισμό τους στο χώρο (πάνω-κάτω, κοντά-μακριά, αριστερά-δεξιά) και στο χρόνο (χθες, πέρυσι κ.λπ.). Ανάλογες δυσκολίες παρουσιάζουν και στη γλωσσική τους ανάπτυξη (μειωμένη ικανότητα για γλωσσική επικοινωνία, περιορισμένο λεξιλόγιο κ.λ.π.).
• Αδυνατούν να ταξινομήσουν αντικείμενα, εικόνες, να βρουν ομοιότητες, διαφορές κ.λπ.
• Διαθέτουν φτωχή οργάνωση σκέψης, περιορισμένη συγκέντρωση προσοχής, μικρό εύρος μνήμης και αδυναμία να χρησιμοποιήσουν λειτουργικά τη φαντασία τους.

Β) Τα άτομα με μέτρια και βαριά νοητική υστέρηση παρουσιάζουν πολλά προβλήματα:

• στην κινητική τους εξέλιξη
• στην αισθητηριακή τους εξέλιξη (δεν έχουν επαρκώς αναπτυγμένες τις αισθήσεις ούτε την αντιληπτικότητά τους
• στην γλωσσική τους εξέλιξη
• στην αυτονομία τους, ως άτομα αλλά και ως μέλη της οικογένειας και της ευρύτερης κοινωνίας

Προκειμένου να παρέμβουμε θεραπευτικά στα άτομα με Νοητική Υστέρηση λαμβάνουμε υπόψη:

• το νοητικό δυναμικό τους (όπως αυτό ορίζεται από την εκτίμηση του ψυχολόγου) και
• τους στόχους εργασίας που η Ομάδα ειδικών κρίνει άμεσους, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε παιδιού.

Επειδή τα περιθώρια παρέμβασης και αποκατάστασης (στις βαριές κυρίως περιπτώσεις) είναι πολλές φορές περιορισμένα, διερωτούνται ορισμένοι, αν αξίζει τον κόπο να δουλεύουμε με αυτά τα παιδιά. Η απάντηση, φυσικά, είναι: «ΝΑΙ».

Πολλές έρευνες καταδεικνύουν σαφώς ότι, για παράδειγμα, παιδιά με βαριά νοητική υστέρηση κατάφεραν μετά από εκπαίδευση να φάνε χωρίς τη βοήθεια ενήλικα, ή να μάθουν 100 και πλέον λέξεις, επιτυγχάνοντας έτσι να επικοινωνήσουν λειτουργικά σε πολλές καταστάσεις της καθημερινής ζωής.

Στόχος, λοιπόν, του ειδικού παιδαγωγού, του λογοθεραπευτή, του εργοθεραπευτή και της υπόλοιπης επιστημονικής ομάδας που ασχολείται με το παιδί, είναι η ανάπτυξη των δεξιοτήτων εκείνων, που είναι απαραίτητες για την καθημερινή ζωή του παιδιού. Οφείλουμε να εκπαιδεύσουμε άτομα αυτόνομα και ανεξάρτητα, τόσο στην οικογένεια αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. Η αυτονομία και η ανεξαρτησία θα κάνουν δυνατή την ένταξη των ατόμων αυτών στα ευρύτερα σύνολα όπου ανήκουν. Και φυσικά, όσο πιο έγκαιρη είναι η συντονισμένη παρέμβαση της Ομάδας ειδικών από τη μια και των γονιών από την άλλη, τόσο πιο άμεσα και περισσότερο επιθυμητά θα είναι τα αποτελέσματα και επομένως τόσο γρηγορότερη η λειτουργική ένταξη του ατόμου με Νοητική Υστέρηση στην ομάδα.

Νίκη Λουκά B.A., M.Phil.

Ειδική Παιδαγωγός